O demo sometido na Capela da Pousa (Xunqueira de Ambía)

Na nosa recolleita de microtoponimia ao longo e ancho da Vía da Prata, unha das preguntas que inevitabelmente hai que lles facer aos nosos (pacientes) informantes ten que ver coas imaxes de santos que veneran nas súas igrexas e capelas, pois algúns deles (como San Roque) están intimamente ligados á cultura da peregrinación. Por suposto, o mundo da iconografía relixiosa é un universo peculiar no que latexan pulsións artísticas e mitolóxicas que van do superrealista ao extravagante, e en ocasións mesmo podemos falar de arroutadas kitsch tan do gosto da expresión popular.
Velaquí un exemplo. Estando na Pousa (freguesía de San Salvador de Armariz, en Xunqueira de Ambía) déronnos noticia dunha capela dedicada á Inmaculada Concepción (Concección, tal e como figura na pequena imaxe desta virxe que preside a fachada) na que se conservaban varios santos. Grazas a Sara, do bar e supermercado A Pousa, que nos deixou moi xentilmente as chaves do edificio (ademais de me preparar un moi sabedor vermú de mediodía), puidemos observar esas esculturas de primeira man. Cómpre dicir que ningunha delas ten un excesivo valor artístico (non mo tomen a mal as xentes da Armariz, ledas e faladoras onde as haxa!), mais aínda así houbo unha que me impactou moito. É a imaxe dun santo amarrando cunha cadea a unha coitada diaña de peitiños arrichados e beizos desproporcionados, a lingua de fóra, unha man humana e a outra moi semellante ao pezuño dunha cabra. Non puiden evitar lembrar os epítetos que se lle dedican ao Demo nas Cantigas de Santa María de Afonso X: O demo [...] que á rosto de gata, O demo chus negro que pez... e lindezas polo estilo.
Persoalmente, a figura desta diaña paréceme un verdadeiro delirio da arte popular, polo esaxerado da representación, polo contraste da súa fealdade rebelde e suxerente coa calma venerábel (sensu christianu, claro está) que transmite a efixie do santo. Na pequenez e soidade da capela, escasamente iluminada, a diaña, máis que medo, transmitía unha inxenua simpatía...

A nosa ignorancia supina en temas desta caste obrigounos a preguntar. O suxeito, ao final, non era outro que San Bartolomeu, ou San Bertol-É-Meu, como lle teño oído chamar nalgunha parroquia de Vilalba, reinterpretación esta que ben pouco lle ten que envexar ao Santo Cuatro (por San Torcuato) do que nos falaron en Allariz e a outras denominacións semi-cómicas que temos anotadas por Galiza adiante. Segundo parece, este discípulo de Xesús encargouse de evanxelizar, entre outras terras, o reino da Armenia, nunha de cuxas cidades existía un templo dedicado a Astarot, demo falangueiro e curador ben coñecido polos fans do heavy do país. Como adoita acontecer cando un apóstolo de caché fai acto de presenza, o Astarot ficou mudo e deixou de facer milagres de súpeto, razón pola que os seus fieis acudiron a outro ídolo, este de nome Berit, que lles dixo que Astarot estaba sinxelamente espantado pola cantidade de anxos que rodeaban a Bartolomeu. O apóstolo, facendo gala da tradicional tolerancia cristiá, esnaquizou o ídolo de Astarot e consegueu converter ao cristianismo ao rei Polemón e toda a súa estirpe. Por desgraza, a alegría durou ben pouco, pois só uns días despois o noso amigo Bartolomeu acabou sendo esfolado... Por este motivo, a iconografía adoita presentárnolo co seu propio pelello nas mans, tal e como o encontramos na Capela Sixtina... E de aí, por certo, que os fieis acabasen invocando a San Bartolomeu como patrón dos curtidores... Unha desas ironías un tanto crueis da relixiosidade popular...