sábado, 22 de maio de 2010

Estar dentro

Se dalgo serviron as Letras Galegas deste ano (á parte de para exhibir por enésima vez a forza e contundencia dos que non nos avergoñamos de sentir a venerábel arxila na boca cada vez que falamos) foi para reencontrarme co meu poeta, con Uxío. Todos sabedes o que significaron Os Eidos no meu xeito de ver a poesía e o mundo, así que non vou incidir no tema, que un corre o risco de acrecentar unha certa fama de pedante que descubriu en tempos recentes (un saúdo a Babilonia!).
Vén isto a conto porque, por vez primeira en moito tempo, tiven a ocasión de dedicarlle unha tarde enteira (pouco e pouco, pouco e pouco...) a unha leitura que nada tiña que ver nin con topónimos, nin con lingüística histórica nin cos desquiciantes rituais de presentación e defensa de teses doutorais. Refírome a un artigo publicado por J. Luís Forneiro no volume de homenaxe a Novoneyra que recentemente editou o Departamento de Filoloxía Galega da USC. Nese texto fálasenos (con impresionantes evocacións dos personaxes involucrados) dunha xornada de recolleita de membros do Seminario Menéndez Pidal por terras do Courel, xornada que os conduciu de xeito pouco menos que casual á casa de Novoneyra, en Parada de Moreda, e que concluíu con momentos cercanos á maxia e ao estremecemento que moitos dos que temos feito recolleitas deste tipo tivemos a sorte de gozar nalgunha ocasión. Leitura recomendábel, moito máis para estes días de calmurcio que piden ledas viruxes do Courel.
E desa leitura rescato unhas palabras do propio Novoneyra, recollidas por Emilio Araúxo hai xa máis de 10 anos, nas que di moitas cousas e moitas verdades que eu puiden sentir e vivir como propias durante ben tempo, e aínda a día de hoxe. Haberá quen diga que estas palabras están inzadas dun popularismo bucólico e lindante co inxenuo, mais eu sosteño que nestas liñas latexa a raíz da mellor e máis orixinal poesía de Novoneyra. Unha poesía que se asenta niso: en estar dentro, en pertencer, en facer parte, en sentir a totalidade da palabra e da colectividade. Unha poesía, penso eu, propia dalguén que pensaba caligramas mentres lousaba a casa dos antergos...

[...] eu realmente noto unha cousa, que, o maior herdo, o herdo que me vén da literatura galega, son os medievais, Pondal e Rosalía. E ante todos foi a cultura popular a que realmente me entregou a Galicia. Eu moitas veces nin necesito saber nada do pasado escrito do meu pobo, o que me centra en Galicia é estar dentro da cultura popular. Nunha palabra: o estar dentro da Lingua. Non usar a Lingua senón estar dentro dela. Eso mesmo fai innecesario o coñecemento dos avatares escritos. Estar dentro dela. Quizais serei dos galegos que menos saben da historiografía de Galicia. O que procurei foi permanecer, e é porque estaba intensamente dentro. Nunca me saín do horizonte interior da Lingua [...] Pero a miña procedencia vén do pobo. A gran obra centradora é a Lingua-Fala [...] Aínda nunca falei máis a gusto e con maior plenitude con ninguén, nunca falei con maior plenitude como cun labrego da miña aldea. Nunca, nunca a palabra entre home e home se deu tan reveladora. Co-iles semella que a palabra é total, a palabra xuntamente co xesto, coa entoación, a palabra como algo natural, non só cultural.

domingo, 16 de maio de 2010

De Glasgow a Compostela (pasando por Brest)

Sempre é interesante ver como se achegan artistas doutras culturas aos ritmos e emocións xeradas desde nós e por nós. Foi ese interese o que me conduciu cara a este tema do mítico grupo escocés Old Blind Dogs, intitulado "The Breton & Galician Set" e no que os afeccionados ao folque galaico poderán recoñecer sen dificultade a famosa "Carballesa do Incio". Sirva pois esta carambola atlántica a tres bandas como pórtico para un Día das Letras que hoxe máis ca nunca vai pedirnos moita rúa, moita gorxa e moita pancarta.

quarta-feira, 12 de maio de 2010

E defender os prados gañados á bouza

Avanzamos cara ao 17 de Maio, e malia o meu coñecido escepticismo cara á festividade das Letras Galegas (ou, mellor dito, cara á sobredimensionada e esclerotizada vertente institucional que acabou desenvolvendo esa festividade), a presenza de Uxío debe ser celebrada e tamén así as raíces brillantes e calcarias que lle medraron na terra morna da boca e que aínda hoxe, dez anos despois, continúan a medrar, a pulr, a fendernos as pedras e os sedimentos que en nós habitan.
Falou Uxío coma un chamán sabedor de que unha palabra pode ser néboa, raposo, cavorco e palloza a un tempo. Mais tamén falou Uxío con outras voces destemidas, incendiarias, contedoras de rebeldía. Pois o lume que nos inspira o verso e nos quenta a saliva da memoria foi o mesmo que arrasou, feito fachuzo e alarido labrego, as goridas da vella inxustiza que sempre volve.

ONDE só queda alguén pra aguantar dos nomes
poño eu a ampla fronda
a redroma dun castiñeiro
e sentada á súa sombra xunta a longa estirpe do último labrego.
Non coma as estirpes dos reis
ciscadas en múltiples pazos e alcázares
e países diversos
senón as estirpes campesiñas
xeraciós e xeraciós
xuntas á porta das casas pechadas
na escaleira de pedra
ou nas raigañas fóra dunha árbore coma esta.
Estirpes da gleba
amosados mortos que nin oxa o sol de Xullo
cando se erguían pra gadañar co orvallo!
Gadañarei outro ano
gadañarei en homenaxe
non por que a herba volva tenra e igual
e defender os prados gañados á bouza.
Gadañarei coma nas grandes rogadas do Vrao
tralos gadañeiros sucesivos
lambendo con brío os calcaños de diante.
Ir e vir da gadaña canta a ritmo binario
sobre un fondo de roxe ou río contino.

quarta-feira, 5 de maio de 2010

Bobby Sands, ou a rabia infectada de esperanza

Hai hoxe 29 anos morría Bobby Sands na prisión de Maze, no fragor daquela greve de fame que levou por diante a vida de varios voluntarios do IRA e do INLA e que marcou un antes e un despois no conflito da Irlanda do Norte. Aínda me estremezo cando lembro aquel vídeo que un paisano de Falls Road nos ensinara no seu móbil, á porta dunha de tantas tabernas de Falls Road. Naquel vídeo sucedíanse imaxes en branco e negro que representaban o multitudinario enterro de Bobby Sands, imaxes da súa irmá co puño en alto, da sinxela e terríbel beleza da bandeira irlandesa pousada sobre o cadaleito, de voluntarios do IRA disparando ao aire...

Isto que conto aconteceu hai algo máis dun ano, nesa inesquecíbel e tanto tempo desexada viaxe a Belfast. Mais non foi até hai uns meses que puiden ver por fin o filme Hunger, e poñerlles rostros (aínda que sexan ficticios ou soñados) a aquelas persoas e a aqueles sufrimentos, transformados polo director Steve McQueen nun exercicio de poesía brutal e terribelmente física. Paga a pena vela, desde logo. Paga a pena vela e despois lembrar o que ocorreu, hai hoxe 29 anos, naquela tristísima prisión de Maze na que a rabia chegou a rimar coa esperanza...

segunda-feira, 3 de maio de 2010

Lumes de Beltaine

Malia os desaxustes do noso calendario actual con respecto ao empregado nos primeiros séculos do cristianismo, podemos dicer que o pasado 1 de maio fomos moitos os que celebramos ou demos por celebrada a vella festa do Beltaine, abridora do antigo mes céltico de Salle. Unha conmemoración vinculada, sen dúbida, coa selvaxe irrupción do sol e a primavera onde antes imperaban o lobo e a xeada.


Beltaine é precisamente iso, o lume do deus Bel (Belenos no pantón galo). Significa unha festa da claridade renacida, simbolizada e somatizada no cirio pascual do Sábado de Gloria (ou Sábado de Aleluia) e, a penas uns meses despois, nas mil e unha cacharelas do San Xoán. O lume, como ben intuía Otero Pedrayo, conecta coa Terra e ábrenos os camiños que a penetran: é a memoria. Eu a ollar pró lume / e o lume a ollarme, dixo Novoneyra, aloumiñando se cadra o transo ao carón da lareira vella. Mais, ao mesmo tempo, e como emisario da luz, o lume desata as forzas enrabechadas da vida e goberna o crecemento case temerario do que durante muito tempo (toda unha invernía!) ficou adormecido. Hai, xa que logo, algo de sexual e de erótico nesta festa da primavera.
Acontecementos míticos de innegábel relevancia acaeceron en pleno Beltaine. Foi este o día escollido polos Tuatha Dé Dánnan para pór pé nas praias do Éire, queimando as suas naos, asentándose na nova terra. E tamén en Beltaine acendeu San Padraic o lume pascual no curuto de Tara, desafiando así os vellos lumes druídicos. Chaira, círculo e lume conflúen nesta épica arcaica da labarada.
Todo isto pervive dun xeito ou doutro en Galiza. Coa claridade de maio recuperamos moitos retrincos da nosa forza creadora. As festas dos Maios, co seu Rei e a sua Raíña. As coplas desafiantes, látego e escarnio necesario, feridoras. A festa do Lumepán e a benzón dos campos e das leiras fachuzo en man. Todo supón, dalgún xeito, un anticipo do San Xoán, que é a culminación, fascinio do día inacabábel, auga clara estremecida baixo o luar...

Tamén estas músicas son lume...