quinta-feira, 5 de agosto de 2010

Papeis de faiado (I): romance de Arturo Ulloa

Seica Seamus Heaney conceptualizou a figura do bog ou pántano irlandés como unha especie de prodixiosa memoria da paisaxe. Se isto é así, ninguén obxectará que o faiado (iso que na miña terra chamamos o arrimado) poida entenderse como unha especie de memoria da Casa. Cando menos, eu así entendo o da miña, pois nel teño atopado desde moedas da Segunda República co lema Gobierno de Euzkadi (como diaño chegaría semellante obxecto ao rocho dunha vella casa de campo chairega?) até un enorme dente de porco que alguén gardou, sabe Deus por que estraño e revirado motivo (tería que ver nisto algún resorte máxico ou supersticioso?), na naveta dunha grande mesa de nogueira.
A miña última descuberta neste sentido tivo lugar hai uns escasos días: trátase dun par de pregos de papel dos que circulaban polas feiras doutrora, portadores de versos que nalgún momento estiveron en boca dese cego de sempre, poeta e actor, sacerdote da relixión dos camiños, tanxedor de zanfoña e violín. Folga dicer que sempre me atraeu a figura do cego e as súas millentas ramificacións. Por iso aqueles papeis tremeron cunha estraña inercia cando os tiven por vez primeira nas mans.
O primeiro prego (o que vos oferezo hoxe aquí) contén o típico romance que narra un crime violento e antolóxico, neste caso obra dun tal Arturo Ulloa. Sabemos algo disto na Chaira, onde aínda nos estremecemos cada vez que alguén lembra os horríbeis sucesos da Légoa Dreita. Non me deu tempo a investigar o máis mínimo sobre o tal Arturo Ulloa, co cal descoñezo quen foi tal personaxe, así como a época na que cometeu as súas atrocidades. Mais a autenticidade deste romance tosco, brutal, cheo de imperfeccións na medida dos versos e de repeticións case rituais de certas palabras, chega e sobra para gozalo como o que é: unha mostra palpitante dunha antropoloxía e duns xeitos de comunicación que primaron até hai dous días.
Vai logo o romance:


HORRIBLE CRIMEN cometido en un pueblo de Alicante por el joven Arturo Ulloa , que mató a una hermosa muchacha despues de violarla dando muerte tambien á la madre de aquella y a un hermanito cuyo hecho tuvo lugar en el mes de marzo del corriente año.

primera parte

El crimen más espantoso

que se conoce en la historia

es el que ha cometido

el jóven Arturo Ulloa.

quarta-feira, 4 de agosto de 2010

Agosto en Guísamo

Haberá que censar os nosos amigos de Lúnasa nalgún concello galego (ou asturiano), porque nos últimos tempos déixanse ver bastante por estas leiras do Noroeste, para gozo e ventura de cantos veneramos a súa forza e calidade. E é que, despois de axitaren a parroquia folkie de Padrón e arredores e de deixarse caer por ese Avilés fendido en dous festivais (hoxe por hoxe) irreconciliábeis, a mítica banda visitará Guísamo dentro dunhas semanas, flanqueados polos autóctones Birimbao e polos asturianos Tejedor. E, como suxire o amigo Chesús, nada mellor cá música de Kevin, Sean, Paul, Trevor e Cillian para celebrar este Lugnasad recén encetado, así que imos facerlle caso ao consello dese bo druída aragonés.


segunda-feira, 2 de agosto de 2010

Lugnasad, San Fins e don Saturnino

Poucos territorios hai nos que a pegada do antigo Lugnasad poida detectarse tan a rentes do chan como en Galiza. Diga o que diga o sempre precario e subxectivo rexistro arqueolóxico, o brillo do deus Lug Samildanach, condutor de hostes e mestre en nove oficios, impregnou estas paisaxes noroccidentais desde ben antigo. Aínda o bo e redondo deus dispuña o caldeiro no centro da chaira, instalábase torpe e brillante o salmón na curvatura do torques (perdoen vostedes a soberbia desta autocita), e xa o Lug escuro e solar coma o millo abría a súa man desde o corazón da Casota do Páramo, aló nas barbanzonas serras.

Lug "da man grande" na mámoa da Casota do Páramo (monte Iroite, Boiro)


Mais non morre aquí o conto. Como explicar o estourido festivo que sacode Galiza entre a derradeira quincena de xullo e a primeira de agosto? Como entender os curros cabalares, que poboan o noso verán de salvaxes rinchos desde Candaosa a Campedulla e desde Sabucedo á Capelada, sen poñelos en relación cos ritos da realeza e a soberanía que definían o vello Lugnasad e que teñen precisamente no cabalo-Rhiannon un sobranceiro protagonista? A feira, a asemblea, o oenach e mesmo a semántica profunda e granítica da Estadea poden conectarse en última instancia con Lug e co tránsito dos vellos exércitos avanzando cara á chaira onde agardan o túmulo e o corvo. Todo isto sen contar con revivals célticos máis recentes como o Lugnasad de Bretoña ou o Oenach de Sedes, que, a dicer verdade, non sabemos se seguen a celebrarse ou se esmoreceron como tantos outros.

En Galiza, Lug renaceu como San Fins ou San Fiz ou mesmo San Pedro Fiz, advocacións coñecidas e veneradas nos catro recantos do país. Cádrame a min ben preto o de Robra, en Outeiro de Rei, do que xa escrebera hai máis de cen anos Rodríguez López estremecidas palabras: "En San Félix de Robra, casi en las puertas de Lugo, en el Ayuntamiento de Otero de Rey, también se pretende curar a los mordidos por perros rabiosos por medio de la llave candente de la iglesia, aplicada en nombre del santo". Mais se hai un San Fins que transparenta aínda a lembranza do Lugnasad, ese é o San Fins do Castro, cuxa romaría se erixe en protagonista central do primeiro día de agosto aló onde Bergantiños se confunde con Soneira. Neste sentido, nada mellor que resgatar un artigo de José de Cora (co cal, por outra banda, calquera coincidencia ideolóxica non deixa de ser mera casualidade), incluído no seu Calendario de Galicia e que lembra as orixes, decadencia e rexurdir deste Lugnasad remasterizado, adornado hoxe con deliciosas extravagancias como o berro seco ou o santo da pólvora.

E que mellor ramo para estas letras que unha peza de Milladoiro directamente relacionada co tema e as xeografías que nos ocupan? Trátase da polca precisamente intitulada "O santo da pólvora". Que gostedes e bo Lugnasad!


San Fins do Castro_________________


Saturnino Cuíñas Lois entendeu desde a súa chegada a Cesullas como párroco que o seu labor apostólico debía ir parello ao mantemento e recuperación do folclore, e lonxe de loitar contra el, como adoito facían os sacerdotes que propugnaban a modernidade, afanábase en lle procurar o meirande auxe posíbel.


Don Saturnino na romaría (xa hai anos...)


O ponto culminante é a romaría do San Fins do Castro, abatida e amortuxada en abril de 1931. O proceso completo iníciase o 25 de xullo, cando soben desde a igrexa de Santo Estevo de Cesullas até a ermida as imaxes do santo, da Virxe dos Remedios e da Virxe do Carme, onde permanecen até o 1 de agosto. Ese día, xa desde pola mañá cedo, comezan a chegar romeiros para iniciaren os rituais hídricos na fonte. Gaiteiros e pólvora encárganse de que a xornada sexa soada xa desde primeira hora.

Á unha é a misa maior e o Hino a San Fins, cuxa letra escrebe don Saturnino: Meu santo san Fins do Castro / avogoso das verrugas; / lávanse na túa fonte / e quédanse sen ningunha. Obsérvese que o sacerdote subliña o aspecto apotropaico do santo e comprácese nel.

A continuación tócalle a vez ao berro seco. Os romeiros, postos de xeonllos e collidos das mans, érguense e abáixanse até tres veces, ao tempo que berran un "ooouuuu...", que é a fórmula dos canteiros de Cotobade, concello natal do crego, á hora de se axudaren cunha voz para ergueren grandes moles de pedra. Outros prefiren ver un entronque con ritos celtas e castrexos do Lugnasad. E non falta quen o simplifica nunha simple estrataxema do cura para verlles as pernas ás mulleres.

Nunha entrevista a un xornal, Cuíñas mantén este curioso criterio: "Xa sei que a miña opinión non é compartida por moitos, pero a min o aturuxo non me parece un grito varonil, como debera ser un grito celta... O viril, o que vale de verdade, é o que eu chamo berro seco".

_______________________________________