De trasnos e diaños no corazón da Galiza Britoniense

O castro de Zoñán sempre foi para min un dos referentes míticos do territorio galego, grazas aos contos e noticias de Cunqueiro, para quen ese enclave sempre tivo algo de atraente e entrañábel. O castro de Zoñán, o Coto da Recadeira (ou Recadieira), as Covas do Rei Cintolo... sérvennos para ir trazando o mapa máxico desa Galiza Britoniense ou Terceira Bretaña que, en moitos sentidos (e lonxe de min calquera intención despectiva, senón máis ben ao contrario), segue a conservar un certo ritmo arcaico nas súas cousas e nas súas xentes.

Non pode resistirme a deixar aquí a noticia que dá Antonio Reigosa dalgunhas criaturas estrañas que se deixaban e se deixan ver de cando en vez polas inmediacións de Zoñán. Aínda que de xeito moi condensado, nestas letras adivíñase o rastro deses moitos seres , quer salvaxes quer domésticos, que proliferan na nosa exuberante imaxinación popular: trasgos, diaños, demachiños (quen non lembra a sonada caixa dos demachiños, protagonista dun dos nosos contos tradicionais máis coñecidos e fermosos?), demos burleiros (tan semellantes aos phooka da tradición irlandesa), xente cativa (moi lembrada precisamente nestas comarcas norteñas), tardos, encantos... e toda unha interminábel recua de nomes, rostros e historias. Habería que lles preguntar aos que traballan por aquel xacemento castrexo se nalgunha ocasión se encontraron con algún destes habitantes do trasmundo...
Mais neste texto emerxen nomes especialmente queridos para min, como o de Lence Santar, vello cronista da cidade de Mondoñedo e a quen lle debemos notas antropolóxicas verdadeiramente alucinantes. Que desfrutedes pois!

______________________________________________________________________

CRIATURAS AVISTADAS NA PENA GRANDE DE ZOÑÁN
El Progreso, 16 / 08 / 2009

A escasos metros da croa do castro de Zoñán, na parroquia dos Remedios, en Mondoñedo, na beira do vello camiño que sobe desde os Cucos e de Pelourín cara a Estelo, hai unha pena (en realidade son tres moi xuntas) coñecida como a Pena Grande. Aquel é un lugar de medos; ou sexa, unha paraxe propicia para as aparicións e visións de criaturas sobrenaturais, sexan estas demos, encantos ou ánimas.
Hai noticia de que nesta pena fan vida uns encantos que tocan a gaita, cantan, bailan e aturuxan, maiormente na noite da véspera do día de San Xoán. Cóntao Lence Santar, e pon por testemuñas de telo visto, e sentido, entre outros, ao Angulo e ao Grilo de Pelourín, a Monterroso de San Cristovo e ao Picos de Tronceda. Angulo de Pelourín viu alí mesmo ao trasgo unha noite de San Xoán cando regresaba desde Zoñán á casa. O trasgo seica aganchaba por un castiñeiro ao tempo que fungaba, que ensinaba os dentes e que esgazaba as canas da arboreda de arredor.
Farruco Otero Doural, Farruco da Costa, xa leva fóra deste mundo desde o 2 de xaneiro do ano 1933, e foi, por certo, o derradeiro home da comarca que gastou monteira (tiña unha de saial para o diario e outra de pano para os días santos). Farruco da Costa tamén viu o demo na Pena Grande. Viuno por tres veces; claro que Farruco, aínda que non sabía ler nin escribir, dominaba a ciencia de ver nacer as herbas e sabía botar as contas dos pelos que podía chegar a ter un xanto.
Todos estes seres do noso imaxinario son diferentes aínda que a xente xa case non sabe distinguilos. Todos son grandes transformistas (año, vaca, cabalo...) e moi rebuldeiros, o mesmo os podemos ver en figura de animal ca de persoa, enredando dentro e fóra das casas. Os encantos emparentan cos mouros e coas mouras, mentres que os trasnos, trasgos e diaños son da familia do Demo; das pólas bastardas, xa hora.

Panamá-Ourense

Nas últimas semanas falouse bastante por estes lares da canle de Panamá e das obras de ampliación que van iniciarse en breve. Obras que, en principio, deberían redundar en proveitoso beneficio dos portos galegos, se é que o noso minifundismo mental non estraga esta oportunidade igual que xa ten estragado tantas outras (ao affaire dos tres aeroportos me remito, e poderían sumarse outros moitos tanto ou máis desalentadores).

Mais o caso é que, con motivo destes ecos panameños, Xornal de Galicia publicou unha breve reportaxe que fala da participación galega na construción dese prodixio da enxeñaría moderna. Un sempre sentiu certa inexplicábel atracción por estas obras megalómanas e temerarias forxadas en metal finisecular, no primeiro e máis inxenuo espírito industrial, cando a sociedade protourbana comezaba a petar nas portas das aldeas e ían xurdindo así novas periferias territoriais, mentais e culturais. Novas zonas fronteirizas que, en boa medida, palpitan por baixo do noso actual xeito de ser e pensar, desde o rock bravú até esa especie de mitoloxía posmoderna da paila. Mais iso é fariña para outra muiñada, e das longas...

Volvendo pois ao conto, o caso é que os galegos (os desherdados galegos, falando ben e en propiedade), naquela altura histórica, formabamos parte da grei dos parias do mundo. E chegaron a Panamá a moreas, como obreiros escuros que aínda recendían a viño novo e pataca e que atravesaron a poza atlántica para achegar á construción da canle o único que ninguén lles arrincara nin lles podería arrincar nunca: suor, músculo, e por suposto moito sangue. O que deixaron os milleiros de paisanos que ficaron soterrados no seu labor de abrirlle un camiño ao mar por onde antes se estendía o monte e a selva. É un pouso estraño o que deixa esta historia. O brío épico e inaugural (que o hai, sen dúbida, como en toda historia que narre episodios de transformación do mundo e das cousas) non se deixa disociar da tristura, da dor, da inevitábel lectura social.

Mais non fai falta írmonos tan lonxe para lembrar episodios semellantes e sensacións moi parecidas. No noso percorrido pola provincia de Ourense (esa que xa se prolongou durante case tres meses, e que está próxima a rematar), puidemos escoitar en primeirísima persoa historias que nos falaban da construción da liña ferroviaria Zamora-Ourense, alá nos derradeiros anos do século XIX e primeiros do XX. Abonda con atravesar eses territorios a bordo do comboio para percatármonos da magnitude daquel esforzo, do heroísmo desesperado que supuña sementar de camiños de ferro ese territorio aínda hoxe agreste e mesmo hostil por momentos. Unha magnitude e un heroísmo que, co paso dos anos e das linguas, foi cristalizando nunha sorte de epopea fragmentaria á que accedemos a través de datos illados, filtrados pola memoria deformante desas xentes do rural que ao mellor xa recibiron a historia en segundo ou terceiro grao. E así, en Campobecerros (Castrelo de Val) faláronlles aos nosos compañeiros dos centos e centos de traballadores que morreron esmagados dentro dos túneles en construción, e que a sangría chegou a ser tan descomunal que houbo aldeas enteiras que ficaron sen homes. E en Lamela (Baños de Molgas), a señora Celerina falounos baixo un sol de xustiza das moitas vidas que tragara o tune (esa é a pronuncia popular da zona, no canto de túnel) de Salgueiros, até o extremo de que este chegou a ser coñecido popularmente por A Boca Negra. De feito, a propia señora Celerina lembrou para nós unha estremecedora copla posta en boca do enxeñeiro zamorano que dirixiu as obras, e que di así:

Hice un túnel en Galicia

que le llaman Boca Negra,

que ha de ser la perdición

de toda la cristiandad gallega.

Proba de até que punto aqueles sucesos, tráxicos e inmensos, foron procesados e reinterpretados por esa máquina de crear mitoloxía que é a cultura popular...

Carlos Núñez triunfa (de novo) en Irlanda

É un artista controvertido desde que o seu nome comezou a resoar no complicado mundo da música folque galega. Sobre todo desde que rachou inesperadamente moitos tabús tacitamente asumidos a comezou a explorar os camiños da mestura. Primeiro foi o flamenco, naquel célebre e polémico Os amores libres no que lendas vivas da música celta como Paddy Keenan o The Chieftains tocaban por alboreá e fandango, e redescubriamos un pouso moreno e sureño nas tradicións en absoluto monolíticas desta nosa beira atlántica. Seguiulle algo despois a música pop en Mayo Longo, as tradicións musicais das fisterras galega e bretoa en Almas de Fisterra / Un galicien a Bretagne e, xa máis recentemente, no desconcertante Alborada do Brasil, atreveuse a extraer a medula galaica que palpitaba desde hai máis de quiñentos anos nos ritmos brasileiros.

Discutido, a miúdo criticado por cuestións peregrinas, cando non absurdas. Achácaselle endeusamento, por exemplo. Calquera que acudise a algún dos seus concertos e se achegase a el para pedirlle a sinatura dun disco comprobará que nada hai máis lonxe da realidade. E cal é a realidade? A realidade quizais podería resumirse así: un músico que ama os seus instrumentos e sabe extraer o mellor deles; unha enciclopedia das músicas tradicionais e as súas infinitas interconexións, alén dos mares e das terras, de Galiza á India, de Irlanda ao Brasil, de Andalucía a Cuba; unha capacidade estremecedora para transmitir eses coñecementos a través dos seus traballos; e, sobre todo, unha vontade de innovación que non vacila cando toca distorsionar e retorcer os canons coñecidos, e que deste xeito lles foi franqueando portas a moitos outros artistas desta nosa leiriña do Noroeste. A máis dos que poida parecer, moi seguramente.

Fará falta dicir que falo de Carlos Núñez?

Seguramente se notou bastante que o gaiteiro vigués sempre foi un dos meus tres ou catro músicos máis admirados. Mais é que hoxe cómpre felicitalo moi especialmente, tendo en conta a noticia da que se fan eco os principais medios galegos: Carlos recibiu o Ireland's Music Awards na categoría de mellor artista europeo. A cousa ten mérito non só porque o noso gaiteiro conseguiu imporse a artistazos da talla e calibre de Michael McGoldrick, Capercaillie, Salsa Celtica ou Flook (ou sexa, coma quen din, uns pobriños de pedir polas portas...), senón porque Carlos converteuse por agora no primeiro músico non británico que recibe este galardón.
Así que, para conmemorar tanto dato xunto, que mellor que gozar dun vídeo que sirva cando menos como pequeniña homenaxe ao noso artista. O que vos deixo aquí pertence a aquel mítico concerto no Parque de Castrelos (Vigo), vai xa para cinco anos, e é un set de pezas irlandesas (a primeira delas, "Banish Misfortune", unha das miñas predilectas) tocadas na compaña dos seus mestres The Chieftains, dos irmáns Pilatzke e da bailarina Cara Butler. Con solo de percusión a cargo de Xurxo Núñez incluído. Espectáculo, nervio e enerxía son as palabras que se veñen á cabeza cando un ve estas imaxes e se enchoupa destes ritmos. A quen non lle gustaría estar aí, no escenario, fabricando cada melodía canda a todos eles?
Non digo máis, que gostedes!

Pennoù Skoulm: 'fes-noz' furiosa para recuperar o paraíso

Réstannos ben poucos paraísos. Son cada vez máis escasos os redutos de vida fonda e esplendorosa que nos poden ficar nesta Europa de crise, que avanza a pasos acelerados cara á extinción de todo canto lle resulta minoritario, estraño, pouco rendíbel. Os galegos sabemos o que isto supón e pode supor. E aínda o habemos de saber mellor ao longo dos vindeiros anos, vendo o que fan e o que ameazan con (des)facer estes gobernantiños de patacón cos que decidimos castigarnos democraticamente hai uns meses. Andamos a piques de perder a lingua, e agora mesmo nos van arrincar o vento. Desta caste somos. E non hai que facernos.
Aínda así, aínda sendo poucos, os paraísos hainos. E un dos derradeiros paraísos é a Bretaña.
E é así que, cando ese pesimismo ante o que nos queren facer ver como inevitábel comeza a facerse mesto e a aseñorarse do ánimo, non hai como botar man dun grupo coma Pennoù Skoulm (que seica significa en bretón algo así como "cabeciña tola", se se nos permite a tradución libre e espontánea). Con músicos coma estes, non é difícil notar un rumor de sidra e herbas máxicas enchéndonos o padal. Quizais sintamos tamén a memoria dunha vella cidade asulagada asexando entre os ruídos opresores da vida cotiá. De súpeto, o corpo todo pídenos fes-noz, e deixamos que a magnífica conspiración do violín, a frauta, a gaita irlandesa e a guitarra nos venza e nos derrote gozosamente.
Non é para menos. Os Pennoù Skoulm son unha das bandas míticas da Bretaña, nacida xa alá a comezos dos anos 80 da man de membros de Kornog e Gwerz. Volveron recentemente aos escenarios, e veñen de sacar un álbume, Trinkañ, que presentaron en rigoroso directo na pasada edición do Festival Interceltique de Lorient. Só con botarlle un ollo á nómina dos membros de Pennoù Skoulm xa sabemos o que agardar dunha formación deste calibre. Os violíns son terreo de Jacky Molard (de participción notábel en varios discos de Budiño e irmán do gaiteiro Patrick Molard, habitual colaborador de Carlos Núñez) e Christian Lemaître (representante bretón no Celtic Fiddle Festival). Nicolas Quèmener ocúpase da guitarra, Ronan Le Bars da uillean pipe e a cargo da frauta irlandesa encontramos ao mesmísimo Jean-Michel Veillon, un dos mellores frautistas do mundo en opinión de todo un Brian Finnegan (frautista de Flook).
Déixovos pois dous vídeos para que desfrutedes das sensacións que son capaces de transmitir estes verdadeiros monstros da música bretoa. O primeiro deles é unha breve presentación da banda, zarrapicada de imaxes da preparación dun concerto no marco incomparábel dunha típica fes-noz. O segundo vídeo reproduce unha actuación en directo no devandito festival de Lorient, dando o mellor de si mesmos.
E como din naquelas terras, kenevò!

Desenterrando gaitas címricas

Unha das poucas cousas positivas que teñen estas tardes cargadas de calor e insoportábel loira con que nos está a obsequiar o mes de agosto é a posibilidade de cubrir esas horas mortas vagando erraticamente pola rede, á procura de nada en particular. Mais esa navegación á deriva , sempre ao borde do naufraxio, é a que a miúdo nos permite descubrir cousas e datos que veñen a arrequentar esa sabedoría inútil, en xenial expresión do meu benquerido Seamus Heaney.
E así foi que hoxe á tarde descubrín que tamén os galeses teñen gaita de seu.
É certo que a música tradicional galesa non é precisamente a que máis facilidades ten para trascender as súas fronteiras, sobre todo se comparamos a súa máis que modesta difusión coa todopoderosa maquinaria de que dispoñen os ritmos irlandeses e escoceses (os galegos... teñen días, como dicía o outro). De feito, servidor non comezou a ter contacto coa música galesa até hai aproximadamente dez anos, grazas a aquel mítico recompilatorio chamado Naciones Celtas que me permitiu coñecer a banda máis emblemática daqueles lares (Ar Log, nome do grupo e tamén do dragón vermello que decora o emblema nacional galés, e que remite á biografía do mago Merlín... en fin, esa é fariña para outra muiñada). Tamén sabía que o instrumento nacional galés era a harpa (telyn en galés, telenn no idioma irmán bretón), e que as prohibicións de que foi obxecto por parte do poder imperial inglés repercutiu, de xeito moi similar ao ocorrido na Irlanda e na Escocia, nun especial desenvolvemento da música vocal, que no caso galés adoptou a forma de música coral. Mais resulta que, a maiores da harpa e do dragón vermello, os curmáns de Cymru tamén teñen gaita!
Nalgún foro lin que o que pasaba en realidade é que alguén descubrira un punteiro datado en 1810 nunha remota granxa de Gales, e que a partir de aí comezou todo un proxecto de revitalización dun instrumento do que non se tivera constancia nese país até ese momento. De feito, a forma cónica dese punteiro da discordia levou a sospeitar se non se trataría do punteiro dunha gaita do leste de Europa "importada" de xeito anecdótico e puntual a terras galesas.
A cousa, obviamente, non é tan sinxela.
Segundo parece, a gaita está documentada en Cymru desde o século XII, mais a decadencia xeralizada en que se sumiu a música tradicional galesa a raíz da industrialización no século XIX provocou a súa práctica extinción. De todos os xeitos, aínda hai referencias ao instrumento en textos desa época baixo o nome de pibau ou pibgorn (palabra esta última que é en todo clónica do inglés hornpipe) e alusións a personaxes como Edward of Gwern alcumado y pebydd (o gaiteiro). O curioso é que, nos restos gráficos e deseños que se conservan, a gaita galesa aparece cunha feitura moi similar á que podemos recoñecer noutras gaitas da beira atlántica, nomeadamente na binioù koz bretoa e sobre todo na gaita galega. Velaí o motivo de que os verdadeiros instigadores da recuperación moderna do instrumento, Gafin Morgan e Antwn Owen, acudiran á nosa terra para encargarlle ao Obradoiro Seivane a confección dunha gaita que, aínda que segue as pautas do que debeu ser ese intanxíbel e case mítico pibgorn, de memoria tan precaria, o certo é que soa talmente como unha cornamusa do país. De todos os xeitos, a cousa vai en serio, tal e como podedes comprobar no vídeo que aquí vos deixo e que foi gravado no Festival Interceltique de Lorient / An Oriant que acaba de rematar, no que Galiza foi protagonista indiscutíbel. Nel vemos unha banda de músicos galeses portando pibgorn de inspiración galaica e tamboriles de factoría asturiana. Con esa bagaxe instrumental, os paisanos de Artur Pendragon e Owen Glendower acometen a execución dunha serie de pezas tradicionais da súa terra. Obviamente, soan a galegas que é unha barbaridade. Que gostedes!

Kilrush 1967

Unha pequena xoia. Unha gravación de músicos irlandeses (máis ou menos afeccionados) tocando nas rúas de Kilrush en 1967. Pandeiros con ferreñas que ao mellor se nos fan familiares. Ritmos enérxicos e agudos ás portas das tabernas, ou no campo da feira, en calquera beirarrúa. E unha ledicia eléctrica nos rostros. Mesmo nos máis vellos e engurrados. Mesmo nos que, a aquelas alturas, xa viviran a dor e a guerra e toda a dureza daquela Irlanda de comezos de século.

The strange travel: Belfast, abril de 2009

Hai uns meses, o amigo Alias pediume un pequeno relato ou crónica sobre a viaxe que realicei no mes de abril a un dos meus territorios soñados e obsesivos: Belfast (Beal Feirste en gaélico), a capital de Irlanda do Norte. Como quen di, o corazón do incendio, o rabuñazo que sangrou e sangrou naquel recuncho septentrional durante case catro décadas. Belfast foi, como imaxinaredes, un impacto. As palabras que tentan describilo (nun español mal mastigado por quen non ten a boca afeita a sílabas de meseta) fican escritas no estupendo blogue temático ao que antes me referín. Mais o que vos ofrezo hoxe aquí son as imaxes que trouxen de Belfast, ou algunhas delas, as que con maior agarimo reviso cada certo tempo. Quizais para asegurarme e cerciorarme de que, realmente, estiven alí, vin aquelas cousas e falei con aquelas xentes.
Que gustedes pois da montaxe (que, coma decote, é cativeira pero digna). Por certo, que a música de fondo son dous temiñas de Michael McGoldrick, ambos e dous tirados do seu por agora último traballo en solitario, Wired. Como vedes, ando en plena conta atrás para o concerto do vindeiro día 23!
Arú!

De cando os urogalos estremeceron a Carballeira de Velar

Máis un ano (e van xa nin máis nin menos que 26!), a Festa da Carballeira de Zas non defraudou aos que temos nela unha cita inescusábel no noso particular calendario de verán. A Carballeira, como ben saben os que me coñecen, concentra para min sentimentos moi especiais que a elevan pouco menos que á categoría de pequeno santuario personal. Como dicían os vellos poemas irlandeses, é o meu refuxio soleado, o meu recinto de música e risos, onde a cervexa sabe mellor e a música soa a cousa viva e verdecente. Onde un se reencontra cos amigos que ao mellor non viu en todo o ano, e as conversas atrasadas xorden ledas e doadas entre os pentagramas con que nos agasallan verdadeiros xenios do gremio...
E vou parando, porque aínda me hei emocionar e todo, e non é plan...
O certo é que nesta edición todo saíu, para o meu gusto, a pedir de boca. O clima atlántico, de natural rabudo, fíxose de rogar até ben avanzada a tarde e mesmo obrigou a suspender as actuacións dos grupos tradicionais, mais fóra diso deixou paso a unha noite estrelada ideal para desfrutar dos grupos que ían desfilar polo escenario. E que grupos! Desde a vea máis tradicional e apegada á terra e á recolleita dos Ruote até os ourensáns de Mutenrohi, pasando obviamente por eses monstros que son os asturianos Tejedor, que me obrigaron (máis unha vez!) a reconciliarme coa música asturiana. Mais, sen dúbida, a banda que máis me emocionou (e falo en serio, porque aínda botei máis de dúas bagullas escoitándoos tocar) foron eses urogalos bravos da Escocia, capaces de erguerte até os cimos da éxtase igual que de afundirte na máis insoportábel melancolía de néboas e naufraxios: eses fenonemais Donald Shaw, Manus Lunny, Karen Matheson, Charlie McKerron... En definitiva, Capercaillie. Como nunca antes os vira non sabería dicir se estiveron ou non á altura do que deles adoita esperarse nun concerto. Só sei que desfrutar en rigororísimo directo, a escasos cinco metros deles, todas esas cancións que fan parte da miña banda sonora persoal dos últimos anos... é algo que non pagan os 5 euros da entrada nin toda a queimada, empanada e/ou cervexa que un puidese consumir! Simplemente, magníficos. Por certo, a única decepción (mínima, en todo caso) foi comprobar que o meu admirado Michael McGoldrick, gaiteiro e frautista do grupo, non estaba con eles nesta ocasión. En todo caso, a decepción disipouse unhas horas máis tarde cando, fuchicando pola rede, descubrín que McGoldrick vai ofrecer unha actuación en Tapia de Casariego o vindeiro día 23 deste mes, no marco do Festival Intercéltico d'Occidente. Se Deus quer e o santo patrón dos folquis (sexa cal for) axuda, alí estaremos, en primeirísima fila!
Déixovos aquí un pequeno vídeo que vos pode dar idea do que fixeron os Capercaillie na carballeira do Velar. A calidade do mesmo (xa o adianto) é moi mala, mais supoño que os afeccionados ao folque (e máis en concreto os seguidores da traxectoria desta banda) recoñecerán, entre os ruídos de fondo e a distorsión da imaxe, os acordes dun dos seus temas máis coñecidos: "Kepplehall / The Osmosis Reel". E como berramos os milleiros de paisanos que nos congregamos ao pé do Castro de Meda cada primeira fin de semana de agosto: Ei Carballeira!

O demo sometido na Capela da Pousa (Xunqueira de Ambía)

Na nosa recolleita de microtoponimia ao longo e ancho da Vía da Prata, unha das preguntas que inevitabelmente hai que lles facer aos nosos (pacientes) informantes ten que ver coas imaxes de santos que veneran nas súas igrexas e capelas, pois algúns deles (como San Roque) están intimamente ligados á cultura da peregrinación. Por suposto, o mundo da iconografía relixiosa é un universo peculiar no que latexan pulsións artísticas e mitolóxicas que van do superrealista ao extravagante, e en ocasións mesmo podemos falar de arroutadas kitsch tan do gosto da expresión popular.
Velaquí un exemplo. Estando na Pousa (freguesía de San Salvador de Armariz, en Xunqueira de Ambía) déronnos noticia dunha capela dedicada á Inmaculada Concepción (Concección, tal e como figura na pequena imaxe desta virxe que preside a fachada) na que se conservaban varios santos. Grazas a Sara, do bar e supermercado A Pousa, que nos deixou moi xentilmente as chaves do edificio (ademais de me preparar un moi sabedor vermú de mediodía), puidemos observar esas esculturas de primeira man. Cómpre dicir que ningunha delas ten un excesivo valor artístico (non mo tomen a mal as xentes da Armariz, ledas e faladoras onde as haxa!), mais aínda así houbo unha que me impactou moito. É a imaxe dun santo amarrando cunha cadea a unha coitada diaña de peitiños arrichados e beizos desproporcionados, a lingua de fóra, unha man humana e a outra moi semellante ao pezuño dunha cabra. Non puiden evitar lembrar os epítetos que se lle dedican ao Demo nas Cantigas de Santa María de Afonso X: O demo [...] que á rosto de gata, O demo chus negro que pez... e lindezas polo estilo.
Persoalmente, a figura desta diaña paréceme un verdadeiro delirio da arte popular, polo esaxerado da representación, polo contraste da súa fealdade rebelde e suxerente coa calma venerábel (sensu christianu, claro está) que transmite a efixie do santo. Na pequenez e soidade da capela, escasamente iluminada, a diaña, máis que medo, transmitía unha inxenua simpatía...

A nosa ignorancia supina en temas desta caste obrigounos a preguntar. O suxeito, ao final, non era outro que San Bartolomeu, ou San Bertol-É-Meu, como lle teño oído chamar nalgunha parroquia de Vilalba, reinterpretación esta que ben pouco lle ten que envexar ao Santo Cuatro (por San Torcuato) do que nos falaron en Allariz e a outras denominacións semi-cómicas que temos anotadas por Galiza adiante. Segundo parece, este discípulo de Xesús encargouse de evanxelizar, entre outras terras, o reino da Armenia, nunha de cuxas cidades existía un templo dedicado a Astarot, demo falangueiro e curador ben coñecido polos fans do heavy do país. Como adoita acontecer cando un apóstolo de caché fai acto de presenza, o Astarot ficou mudo e deixou de facer milagres de súpeto, razón pola que os seus fieis acudiron a outro ídolo, este de nome Berit, que lles dixo que Astarot estaba sinxelamente espantado pola cantidade de anxos que rodeaban a Bartolomeu. O apóstolo, facendo gala da tradicional tolerancia cristiá, esnaquizou o ídolo de Astarot e consegueu converter ao cristianismo ao rei Polemón e toda a súa estirpe. Por desgraza, a alegría durou ben pouco, pois só uns días despois o noso amigo Bartolomeu acabou sendo esfolado... Por este motivo, a iconografía adoita presentárnolo co seu propio pelello nas mans, tal e como o encontramos na Capela Sixtina... E de aí, por certo, que os fieis acabasen invocando a San Bartolomeu como patrón dos curtidores... Unha desas ironías un tanto crueis da relixiosidade popular...