Extracto do Codex Moriamensis (s. XV)

Non hai constancia escrita dos feitos, mais crese con certo motivo que foi un serán luminoso de novembro de 1933 cando se produciu a descuberta. Martiño Antelo Posse, erudito e polígrafo dos de vella escola e probada caligrafía, natural da leda aldea de Borneiro aínda que residente en Santiago de Compostela, debeu estremecerse cando sentiu aquel tacto de pergamiño adormecido na palma das súas mans. Non era para menos. Viña de descubrir, nunha naveta do Arquivo da Catedral de Santiago, o derradeiro resto do que os investigadores en cousas antigas e inverosímiles deran en chamar desde comezos de século o Codex Moriamensis. Don Martiño Antelo Posse (imaxinamos nosoutros, desde a nosa obvia simpatía co paisano) debeu pousar sobre a mesa da sala aquel anaco de coiro case extinto, fendido por múltiples partes, rillado dalgún rato herexe por outras tantas, e vítima en definitiva de incontábeis manchas de humidade que, coa súa cor de viño do país, impedían a lectura de ducias de liñas. Mais nin así o señor Antelo Posse tivo dúbidas que aquilo que comezaba a espreguizarse de vagariño sobre a mesa da sala era todo canto ficaba daquela especie de cronicón quiñentista, redactado a partes iguais en galego e latín e sobre o que tanta hipótese e tanta conxectura de erudito ocioso verteran Manuel Murguía, Martínez Salazar e seica tamén o mesmísimo Eduardo Pondal, nalgunha das súas arroutadas de bardo bergantiñán que algo tiñan de xenialidade e bastante (conste que seguimos na conxectura doada e indemostrábel) de licor café do país. Todos eles falaban de oído, citando rumores de académicos e algunha que outra lenda de paisanos da bisbarra que algo tiñan escoitado dun libro moi gordo e inzado de letras revirichadas do que nada se sabía.
Mais, volvendo onda o noso estimado antepasado Antelo Posse, non é difícil imaxinalo instalado durante longos minutos naquel tremor reverencial que se facía pouco menos que necesario ante tamaña descuberta. Pasada aquela primeira emoción, seguramente tomou papel e pruma e dispúxose a transcribir o pouco lexíbel daquel texto. Nada se sabe desa transcrición. Porén, un sobriño de don Martiño, por nome Francisco Posse Turnes, conserva aínda hoxe nun cartafol de cartolina azul un folio no que alguén, non se sabe se seu defunto tío ou algún dos seus bos amigos composteláns, redactou de novo o contido daquel manuscrito, poñendo o correoso galego antigo en ortografía de entreguerras. É todo canto nos queda, hoxe por hoxe, daquel mutilado pergamiño no que algún monxe de San Xulián de Moraime, sabe Deus con que secreto afán ou inexplicábel motivación, decidiu pór en letra carolina as guerras, fames, festexos e pesares polos que pasara aquela remota comarca nos séculos precedentes. Quizais algún día reapareza o manuscrito, ou no seu defecto a sinxela folla (supoñamos que cuadriculada e co recendo á tinta aínda fresco, se se nos permite o exceso) sobre a que voou estremecida a man de don Martiño Antelo Posse, convertido aínda que só fose por unhas horas en amanuense. Polo de hoxe, conformémonos con esta versión que aquí se ofrece e que algo pode calmarnos o apetito, xa que non a gula.

[...] e dispois de proferida tan bárbara blasfemia agarroume polos meus lisos e olorosos grañóns o nunca ben nomeado Bernald'Eanes de Moscoso o de gordos beizos colorados como baga de sabugueiro e introducíndome n'o espanto d'aquela gaiola carretoume preso cativo reducido homillado ant'aquela súa espada que xá deitara n'o frio chán a reises e siñores e abades moitos de Deza a Bergantiños e de Pruzos ô Salnés [...] e n'aquela gaiola que ripinicaba coma os mesmísemos sinos de Santiago con cada croio d'o camiño conduciume por páramos de toxos e lobos e impronunciábeles e reverichados nomes hastra aquel malfadado castro de Mallou onde as xentes carnotás porvistas de guedella irta e desdentadas bocas fixeron moi descomunal escárneo de min, seu bispo e señor natural, preso talmente coma can naquela gaiola y-arrebolábanme os malditos sen doo nin cristiana compaixón castañas maiolas e anacos de bosta, se Deus me perdoe, e garabullos e baldes d'auga fervendo e todo canto aquiles paganos adoradores dos montes topaban ô [...] e deles laiaban de lupis exagitandis, de lupis exagitandis en espantoso latín [...] pois é ben sabido que nin siquera falan o romance e que o seu pan sabe a landra y-o seu viño a esterco quente [...] arrenegado sea Bernald'Eanes de Moscoso e toda a estirpe súa y-arrenegada tamén sea Carnota y-o sol y-a lua qu'alumean tan infausto país! [...]