O Cruceiro do Piñeiro (Allariz)

Hai historias terríbeis, desgrazas extraordinarias que se asentan na memoria e na fala das xentes coa potencia hiperbólica dunha lenda popular.
Nestes últimos meses, ao andarmos embarcados nun proxecto de recolleita de toponimia menor ao longo da Vía da Prata, foron moitos os momentos nos que tivemos ocasión de conectar con esa memoria popular de límites difusos, cuxos piares sempre parecen estar nun equilibrio precario. Parece, en efecto, que nas historias que nos contan espontaneamente os falantes hai sempre un risco inminente de esfarelamento, un latexo de contradición e de fragmentarismo que é o que as dota precisamente da súa autenticidade, o que as fai vivas, coma as imaxes gravadas nunha parede cando as ilumina unha luz tremelante.
E entre esas historias están (como non!) desgrazas extraordinarias, esaxeradas, hiperbólicas. Dignas do cartelón e da voz queixumosa dun cego das feiras. Só cando as encontramos días despois confirmadas polos documentos podemos crer na verdade do que nos contaran. Aínda que, de sermos sinceros, un móvese mellor e con máis facilidade nos terreos da indeterminación, e agradece, ante a certeza do si e do non, o eido aberto que sempre nos deixa un seica.
Xa o dicía Castelao por boca do entrañábel don Froitoso: a verdade ten semellanzas coa morte...

Mais vaiamos ao conto.
En Allariz dixéronnos dun cruceiro, o Cruceiro do Piñeiro, a cuxo carón houbera noutrora unha capela dedicada a San Salvador e situada a pouca distancia da antiga calzada romana, aínda hoxe coñecida polos paisanos como A Calzada. Pois ben, a xente falábanos de que nesa capela ocorrera unha desgraza que, matices á marxe, viña consistindo no seguint: un lóstrego entrara por unha das ventás e, ao estar a porta pechada por mor de estar a se celebrar a misa, produciuse un incendio tremendísimo que acabou coa vida dos fregueses alí presentes e destruíu a capela. E contaban isto as xentes como se estivesen a lembrar unha historia moi antiga, de moitos anos atrás, quizais herdada a través da saliva quente e estremecida do avó. Unhas horas máis tarde, cando por fin atopamos o cruceiro, comprobamos que todo fora verdade, e que había unha data: 24 de xuño de 1902. Como quen di, antonte. Ese foi o día da catástrofe, o día que lembra o monumento ergueito no lugar.
Nin que dicir ten que un arreguizo nos subiu polo lombo nese momento. E, tal e como pregan a miúdo esas inscricións nas igrexas que instan ao peregrino a lembrar na súa oracións as ánimas en pena, tamén nós nos sentimos tentados a besbellar un pequeno rezo por todos aqueles coitados devorados polo lume e sepultados polas trabes e a pedra da vella capela de San Salvador...