De vellas, porcos e espigas marabillosas

Oferézovos hoxe un artiguiño que encontrei nas páxinas d'El Progreso. O seu autor é Antón Reigosa, sen dúbida un dos meirandes especialistas en mitoloxía popular e coautor dunha das xoias da literatura especializada sobre o tema, o coñecido Dicionario dos Seres Míticos Galegos. O texto trata dunha lenda existente en torno ao Castelo do Picato, un monte do concello de Outeiro de Rei no que existiu unha fortificación prerromana e no que a memoria popular situou a morada dos mouros. Fálanos dunha vella moura, da inevitábel curiosidade feminina que se repite en todas as lendas deste tipo, dos porcos como animais máxicos e da fabulosa herba das tres espigas que desenterra a lembranza de vellas deusas agrarias, das antigas donas da terra. Daquela época na que, parafrasando a Ferrín nun dos poemas de Estirpe, mulleres estrañas gobernaban o mundo...

A herba da marabilla do Castelo do Picato

O Castelo do Picato é unha penedía maxestosa que está na parroquia de San Lourenzo de Aguiar, no concello de Outeiro de Rei. Desde o curuto, pódese agatuñar ata o bico por uns chanzos irregulares escavados na pena, vese a Terra Chá coma unha alfombra de herba mol a piques de levitar.

Debaixo deste castelo de pedra hai un pazo onde viven mouros e mouras aínda que agora, por mor das silvas e das hedras que alí medran, non se atina ben coa porta de entrada.

En certa ocasión a unha veciña da aldea máis achegada desapareceulle un porco e foi tras del ata o Castelo do Picato. Chamou e por entre os penedos viu saír o rancho e unha vella. O animal engordara, víase que fora ben tratado, e a vella, unha moura principal, preguntoulle polo prezo. A muller, sabedora de que os mouros soen ser xenerosos, díxolle que lle dese a vontade.

-Pois toma esta mantela, pero non a abras ata que chegues á casa.

A muller non fixo caso. Cando ía polo camiño desanoou a mantela e só viu unha presada de carbóns que baleirou no chan. Cando chegou á casa, mentres lle contaba ao marido a burla da vella moura, sacudiu de novo a mantela e caeron ao chan dúas pedriñas de ouro. Só dúas; as outras xa se esvaeran para sempre.

No comezo da primavera de 1998, cando andabamos coa preparación do Dicionario dos Seres Míticos Galegos, visitamos o Castelo do Picato. Un rapaz duns vinte anos, da casa propietaria daquelas fincas, revelounos unha historia fabulosa. Alí, e só alí, nos arredores dos penedos medra unha herba que dá tres espigas: centeo, millo e trigo. A planta marabillosa coa que os mouros e as mouras poden manter tan ben mantidos os porcos da veciñanza.

Mágoa que non fose sazón para vela.

Jesús Rodríguez López, en Gallegadas con alegrías de la tierra en verso y en prosa (Madrid, 1908) recrea con detalle a lenda da vella e o porco, e, ao tempo, amosa un aquel de desprezo pola inxenuidade da xente que acredita nestas historias.

Deméter e Ceres, as deusas grega e romana da agricultura, represéntanse con espigas como atributos. En Alsacia refírese a aparición marabillosa dunha Virxe María con tres espigas na man. A vella moura do Castelo do Picato é a memoria dunha antiga deusa da agricultura.